Hooghartig gemekker

Toen vorige week in diverse kranten viel te lezen dat de 'heren' Van der Hoeven en Meurs tijdens hun pleidooi serieus betoogden dat ze wel genoeg gestraft waren – ‘vernederd’, ‘door het stof gekropen’ – dacht ik eerst dat we met een verlaten 1 april grap van doen hadden. Een slechte grap weliswaar, maar toch. Maar nee. Ze waren bloedserieus.

En dat maakt de zaak eigenlijk alleen nog maar schrijnender. Want wie zoiets uit zijn mond kan krijgen, geeft aan het ten laste gelegde niet als een strafrechtelijk feit te beschouwen. Die geeft aan dat er eigenlijk op de keper beschouwd niets aan de hand is. Een vuiltje, dat de 'poetsdoek der vernedering' wel even afstoft.

Het uiteindelijke oordeel is aan de rechter, maar velen, vanuit rechtvaardigheidsgevoel, of vanuit vertrouwen in het justitiële apparaat, of omdat ze forse schade hebben ondervonden van side letters en andere narigheid, zullen stilletjes al een strafmaat hebben bepaald. Youp is in zijn column van 13 mei in het NRC duidelijk: afvoeren en inblikken, al was het maar om van het gemekker af te zijn dat de heren zo veel imagoschade hebben opgelopen. ‘Afgeserveerd’ in de woorden van de voormalige zonnekoning. Om het wachten op de uitspraak zinvol op te vullen, kijken we even terug wat er is gebeurd, en hoe het zo ver kon komen. Jeroen Smit schreef er vorig jaar een boek over, ‘Het drama Ahold’, dat we als leidraad zullen gebruiken.

Het drama Ahold is een reconstructie van wat zou uitgroeien tot een fiasco op wereldschaal. Waar ging het mis? Waarom werd er niet gecorrigeerd zolang dat nog kon? Voor de antwoorden op die vragen moeten we zijn bij de mensen en de emoties achter de cijfers.

De fraude bij Ahold, de vervanging van topmanagers en de bijbehorende koersval van het aandeel wordt verteld door zeventig direct betrokkenen bij de gebeurtenissen binnen Ahold, onder wie bestuurders en commissarissen.

Van der Hoeven start in 1985 als financieel directeur, maar benadrukt bij zijn sollicitatiegesprekken meteen zijn ambitie om de grote baas te worden. Dat bereikt hij in 1992, wanneer president Everaert vertrekt naar Philips. De Raad van Bestuur die dan ontstaat, wordt gekoesterd als een club van vrienden die elkaar kunnen vertrouwen.
In een periode waarin Van der Hoeven zowel CEO als CFO is, gaan de vrienden steeds meer joint ventures aan. Opmerkelijk wordt de nadruk die Van der Hoeven legt op winst- en omzetstijgingen. Die enorme druk leidt tot creatief boekhouden, en tot een niet helemaal eerlijk gedrag van de top van Ahold, de voormalige vriendenclub.

En zo wordt ook Ahold het bekende verhaal van ‘too many lovebabies’. Het bekende verhaal van investering in bedrijfsaankopen, in plaats van investering in bestaande organisatie: zoals in klant en eigen personeel. Waarom waren er binnen Ahold geen krachten die de bedrijfsleiding waarschuwden voor de risico's van grote investeringen in US Foodservice? Omdat er gaandeweg een ‘no bad news’ cultuur ging heersen. Zelfs alleen de boodschappers van slecht nieuws liepen het risico een kopje kleiner gemaakt te worden.

Februari 2003: het Ahold-imperium stort in. Fraude, mismanagement, misleiding, slecht toezicht. In de daaropvolgende maanden wordt het bedrijf binnenstebuiten gekeerd. Onderzoekers constateren meteen dat er bijna een miljard euro zoek is. Beleggers hebben dan al een veelvoud verloren.

Verbijstering alom. Vanaf het begin van de jaren negentig leek Ahold bezig aan een onstuitbare opmars. Met groeiende bedrijven op vier continenten hoorde het bij de top drie van de grootste supermarktconcerns ter wereld. De grote man achter dit fenomeen, Cees van der Hoeven werd vijf keer gekroond tot manager van het jaar. En ging geloven dat hij alles kon. Hij creëerde steeds hogere verwachtingen – en verloor de macht over het stuur. De klant of het bedrijf stond niet langer op de eerste plaats, maar de beurskoers.

Het drama Ahold is een drama over mislukte strategieën, zoals de opening van de Miro's om de groeiende markt van non-food naar binnen te halen. Ook in het buitenland zocht Ahold nieuwe problemen en nieuwe mogelijkheden op, binnen en buiten de eigen core business. Dat gaat net zo lang goed tot het mis gaat. Alleen met enorme bankleningen lukt het Ahold overeind te blijven. Maar de prijs daarvoor is al even enorm. Om de ambities te bekostigen, werd keer op keer een beroep gedaan op de beurzen en financiële instellingen. Zolang dit goed ging, was het een gouden koppel. De keerzijde van dit soort constructies betaalt zich in kwadraat uit. In negatieve zin wel te verstaan.

Opmerkelijk is de reddingsactie die de Raad van Bestuur in samenwerking met verschillende banken heeft ondernomen. Bij US Foodservice zoeken accountants naar een bedrag van honderden miljoenen dollars, dat is ingeboekt als inkoopkorting, maar niet is geïncasseerd. Gevolg is dat goedkeuring van de jaarcijfers uitblijft, en er grote problemen ontstaan in de vorm van een uiteindelijke leegte van twee miljard euro. En dan is er natuurlijk de kwestie van de side letters. Waren deze ‘letters’ een consolidatie ven een bestaande situatie, of was er sprake van regelrechte fraude. De mist rond deze kwestie is nog altijd niet opgelost, maar de weinig transparante manier waarop ook intern, dus bij de betrokkenen, met deze ‘letters’ is omgegaan, doet het ergste vrezen. En, vanuit een vorm van boerenverstand, als de side letters in feite een consolidatie waren van een bestaande en feitelijke situatie, waarom dan zo geheimzinnig doen? Maar goed. De afloop.

In Zaandam praten topbankiers over een acute financiële oplossing. ABN/AMRO wil een terugvalscenario zonder de buitenlandse banken, alleen met de Rabobank en ING. JP Morgan wil geen nieuwe kredieten, maar verkoop van bedrijfsonderdelen. We lezen dat die banken inmiddels al meer dan honderd miljoen dollar aan Ahold hebben verdiend, aan overnames, emissies en obligatieleningen.

Na 72 uur rekenen, herwaarderen en zoeken naar overeenstemming verschaffen de banken het krediet waarmee Ahold overeind blijft. Dat is het goede nieuws dat Ahold kan bekendmaken. Maar dat wordt geheel overschaduwd door de commotie over het aftreden van CEO Van der Hoeven en Chief Financial Officer Meurs.

Met het afzwaaien van Van der Hoeven  en het aantreden van de nieuwe topman Moberg ontstaat opnieuw grote opschudding, nu over de beloning van de nieuwe CEO. Inmiddels is de commotie rond deze zaak verstomd, dus laten we dat maar als een na-ijleffect beschouwen. In de epiloog van zijn boek schrijft Smit: 'Bedrijven kunnen beter geleid worden door mensen met passie voor het vak en de klant. Want die willen voor alles de beste worden. En weten dat ze, als ze daar lang hard aan werken, misschien wel een keer de grootste zullen worden.'

Het lot van Ahold is jarenlang volledig verstrengeld geweest met het leiderschap van Cees van der Hoeven. Vijfvoudig manager van het jaar en een vechter: niemand durfde hem nog tegen te spreken. De 'old boys' ofwel de commissarissen werden door hem zelf aangewezen. Kritiek op de vele miljardendeals komt alleen van buiten de organisatie, geen enkele keer van de eigen toezichthouders. Het creatief boekhouden in verre landen komt niet aan het licht, zelfs niet wanneer het komt tot regelrechte fraude en corruptie.

De kliekvorming binnen een aaneengeklonterd netwerkje dat voor 'corporate governance' moest doorgaan, bleek de kweekbodem voor een fataal monopolyspel. Deskundigen zeiden het al eerder: door veel te hoog gespannen verwachtingen en prestatiedrang raakte Ahold veel te afhankelijkheid van de beurskoersen en financiële instellingen. En daarmee kwam het concern op een doodlopende snelweg richting boekhoudkundig gesjoemel.

Uitspraak over twee weken!

Ingekomen bericht: Meurs en het stof

Gyuri Vergouw meldt op Managementpro het volgende: 'Volgens eerdere berichten bleek de financieel directeur overigens daags voor zijn aanhouding plots al zijn bezittingen op naam van zijn vrouw te hebben gezet. Dan ga je inderdaad erg diep door het stof. Het wordt tijd deze episode uit de vaderlandse economische geschiedenis snel achter ons te laten en op zoek te gaan naar de echte ‘captains of industry’.' Je wordt steeds benieuwder naar de uitspraak!

Binnengekomen bericht: de uitspraak

Eén vrijspraak, drie voorwaardelijke straffen, en geldboets (in de orde van grootte van een bonus in een slecht jaar). Moeten we hier blij mee zijn? Ja, zullen velen zeggen. Ze zijn gestraft, justice has been done. Nee, zullen anderen zeggen. De berokkende schade staat in geen verhouding tot de straf. Het schijnt dat deze zaak elk huishouden in Nederland 1000 euro heeft gekost. Omgerekend is dat een fors bedrag. dat alles nog los natuurlijk van de maatschappelijke beroering, het inherente wantrouwen in de fianciele wereld, en de imagoschade voor het bedrijfsleven als geheel. Het gaat hier om nogal wat, en dan mag justitie best een voorbeeld stellen. Nee, geen schandpaal, maar een straf die recht doet aan de omvang van het 'delict'. Lees hier de eerste reacties.

Ingekomen bericht: Schade en schande

De inkt van het vonnis is nog niet droog, of er is al een boek over de uitspraak: Schade en schande van Jan van de Poel. Van de Poel heeft als getuige-deskundige opgetreden in deze zaak, dus we mogen een deskundig getuigenverslag verwachten. Van de Poel juicht het toe dat dit soort zaken voor de rechter wordt gebracht, maar zijn conclusie is dat het bestaande strafrecht onvoldoende soelaas biedt om slecht ondernemingsbestuur (corporate governance) aan te pakken. Van de Poel stelt dat de wetgever aan zet is om de belangen van de burgers die – rechtstreeks of via pensioenfondsen – voor de schade opdraaien beter te beschermen.